تاریخ حدیث شیعه

(5915 مجموع کلمات موجود در متن)
(6086 بار مطالعه شده است)  

تاریخ حدیث شیعه
نهله غروی نائینی

       کتاب «تاریخ حدیث شیعه» نوشته‌ی دکتر نهله غروی نائینی، دانشیار دانشگاه تربیت مدرس است.
هدف از نگارش این کتاب، ارائه‌ی اطلاعات و گزارش در امر تدوین و کتابت حدیث امامان شیعه علیهم‌السلام در سیر تاریخی حدیث است تا دانشجویان و محققان با این موضوع بیشتر آشنا شوند.
در این نوشتار به گزارش تاریخی و شرایط سیاسی چندان پرداخته نشده است. رویکرد کتاب بیشتر به امر کتابت در مقاطع گوناگون تاریخ اسلام بوده و توضیح‌هایی درباره‌ی زندگانی علمی ائمه‌ی اطهار علیهم‌السلام، شرایط زمانی، نحوه‌ی ارتباط آن بزرگواران با شیعیان‌شان، برقراری محفل‌های درس، مجالس مناظره و ... ارائه کرده است.
در فصل اول، کتابت حدیث در عهد رسول‌خدا صلی الله علیه و آله بیان شده و احادیثی که نشان‌دهنده‌ی دستور آن‌حضرت به کتابت و حفظ حدیث هستند، شرح داده شده‌اند. فصل دوم بیان‌گر آن است که از عصر امیرالمؤمنین علیه‌السلام آثار مکتوبی وجود دارند که به آن‌حضرت منسوبند.
فصل سوم بررسی عصر حسنین علیهماالسلام را برعهده دارد و در آن، اصحاب و راویان حدیث و نویسندگان از اصحاب آن‌دو امام علیهماالسلام معرفی شده‌اند.
در بررسی زمان امام سجاد علیه‌السلام، مجموعه آثار ایشان معرفی شده است ازجمله: صحیفه‌ی سجادیه، رسالة ‌الحقوق، قرآن‌های خطی، کتاب حدیث و ....
در دوران امام باقر و امام صادق علیهماالسلام که عصر شکوفایی علوم اهل‌بیت علیهم‌السلام است، جلسه‌های درس و مناظره، و احتجاج‌های زیادی برگزار می‌شدند. این بخش از کتاب به بررسی آن محفل‌ها و همچنین؛ علومی که آن‌دو امام به آن‌ها اهتمام داشتند و آثار منسوب به ایشان پرداخته است.
در بررسی عصر امام کاظم، امام رضا، امام جواد علیهم‌السلام نیز حیات علمی ایشان بررسی شده و آثار علمی مکتوب و منسوب به آنان، کلمات قصار، ادعیه و راویان خاص معرفی شده‌اند.
در دوران زندگانی عسکریین علیهماالسلام به‌دلیل تحت‌نظربودن ازسوی خلفای عباسی، کسب علم توسط اصحاب ایشان مشکل‌تر بوده است. در این قسمت از کتاب آن دوران خفقان‌آور تبیین شده و معرفی اصحاب و راویان و وکلای ایشان و نیز آثار منسوب ازجمله زیارت جامعه بررسی شده‌اند.
در ابتدای فصل بعد معرفی حضرت مهدی علیه‌السلام بر اساس احادیث اهل‌سنت و شیعه آورده شده و در ادامه، بحثی درباره‌ی سفرا و وکلا و آثار منسوب به آن حضرت آمده است.
فصل آخر (فصل یازدهم) نیز درباره‌ی ظهور جوامع حدیثی در عصر غیبت کبری است و در آن به تلاش‌های بی‌وقفه‌ی علمای شیعه در تهذیب احادیث و حفظ اسرار آل محمد علیهم‌السلام اشاره گردیده و در پایان نیز مجموعه‌های حدیثی شیعه ازجمله کتب اربعه معرفی شده‌اند.

در سایت موسسه شیعه شناسی، ناشر این کتاب این گونه آمده است:

کتاب تاریخ حدیث شیعه منابع حدیثی شیعه را تا قرن پنجم مورد مطالعه قرار می‌دهد. در این کتاب نحوه نگارش منابع حدیثی، اسامی آنها، مولفین و گردآورنده‌های مجموعه‌های حدیثی آمده و مورد بررسی قرار گرفته است. در مجموع از فضایی که مجموعه‌های حدیثی شیعی در آن شکل گرفته‌اند، گزارشی مبسوط ارائه داده است.
این کتاب به قلم دکتر نهله غروی نائینی نگاشته شده و در 440 صفحه از سوی انتشارات مؤسسه‌ی شیعه‌شناسی در بهار سال 1386 و در قطع وزیری منتشر شده است.

فهرست مندرجات

مقدّمه … 13

فصل اول: جایگاه اهل بیت(علیهم السلام) و احادیث آنها; کتابت حدیث در عهد رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) … 19
کتابت و تدوین حدیث و سنّت … 21
جایگاه و موقعیت حدیث و سنّت … 23
جایگاه حضرت على(علیه السلام) … 26
حدیث ثقلین … 29
نصّ الهى بر امامت و ولایت ائمّه اطهار(علیهم السلام) … 32
اسناد احادیث ائمّه اطهار(علیهم السلام) به رسول اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) … 34
ائمّه اطهار(علیهم السلام); باب علم رسول اللّه(صلى الله علیه وآله وسلم) … 36
پیشینه کتابت قرآن و حدیث در عصر نبوى … 39
الف. وجود صحیفه هایى نزد صحابه رسول اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) … 39
ب. امر رسول خدا به کتابت حدیث … 41
ج. توصیه رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) به حفظ حدیث … 44
د. امر پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) به کتابت وصیّت … 46
سیر صدور و ثبت حدیث شیعه پس از رحلت پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) … 48
تقیّه و نقش آن در زندگانى ائمّه اطهار(علیهم السلام) … 50

فصل دوم: عصر امیرالمؤمنین(علیه السلام) (11 ـ 40 هـ.) … 53
مقدّمه … 55
حیات علمى حضرت على بن ابى طالب(علیه السلام) … 56
کتابت و حفظ حدیث توسط حضرت على(علیه السلام) … 62
کلام امیرالمؤمنین(علیه السلام) درباره راویان حدیث و چگونگى ضبط حدیث رسول اللّه(صلى الله علیه وآله وسلم) … 65
آثار مکتوب منسوب به امیرالمؤمنین(علیه السلام) … 68
. قرآن … 69
و 3. «صحیفه» یا «کتاب على(علیه السلام)» یا «جامعة» و «جفر» … 74
. کتاب (مصحف) حضرت فاطمه(علیها السلام) … 82
. کتاب سنن و احکام و قضایا … 88
. کتابى در علوم قرآن … 88
. وصیّت نامه حضرت على(علیه السلام) … 89
. نامه‌هاى امیرالمؤمنین(علیه السلام) … 89
. نهج البلاغه … 96
متمم و مستدرک نهج البلاغه … 104
راویان امام على بن ابى طالب(علیه السلام) … 105

فصل سوم: عصر حسنین(علیهما السلام) (40 ـ 60 هـ.) … 109
شرایط فرهنگى ـ اجتماعى پس از رسول اللّه(صلى الله علیه وآله وسلم) در قرن اول هجرى.. 111
میراث ائمّه اطهار(علیهم السلام) … 115
امام حسن و امام حسین(علیهما السلام); وارثان علم امامت … 119
امام حسن(علیه السلام) و تدوین حدیث … 120
اصحاب و راویان امام حسن مجتبى(علیه السلام) … 122
امام حسین(علیه السلام) و تدوین و حفظ حدیث … 123
اصحاب و راویان امام حسین(علیه السلام) … 126
مکاتبه میان امام حسین(علیه السلام) و معاویه … 127
سخنان و خطابات امام حسین(علیه السلام) … 128
خطبه امام حسین(علیه السلام) در کربلا … 129
نویسندگان از اصحاب حسنین(علیهما السلام) … 129

فصل چهارم: عصر امام سجّاد(علیه السلام) (61 ـ 94 هـ.) … 133
مقدّمه … 135
امام سجاد(علیه السلام); وارث علم امامت … 138
حیات علمى امام سجّاد(علیه السلام) … 139
اصحاب و راویان امام سجّاد(علیه السلام) … 144
مجموعه آثار امام سجّاد(علیه السلام) … 145
. صحیفه سجّادیه … 145
. رسالة الحقوق … 153
. مناسک حج … 157
. الجامع فى الفقه … 157
. صحیفة فى الزهد … 157
. قرآن‌هاى خطى … 158
. کتاب حدیث … 158
. خطبه‌هاى امام سجّاد(علیه السلام) … 159
. دیوان شعر … 160
. ادعیه دیگر … 160
نویسندگان از اصحاب امام سجّاد(علیه السلام) … 161

فصل پنجم: عصر صادقین(علیهما السلام) (94 ـ 148 هـ.) … 165
مقدّمه … 167
الف. عصر امام باقر(علیه السلام) (94 ـ 114 هـ.) … 172
امام باقر(علیه السلام); وارث علم امامت … 175
امام باقر(علیه السلام) و کتابت و حفظ حدیث … 176
حیات علمى امام باقر(علیه السلام) … 178
راویان امام باقر(علیه السلام) … 182
تشویق امام باقر(علیه السلام) به فراگیرى علم … 183
کلاس‌هاى درس امام باقر(علیه السلام) … 184
علومى که امام باقر(علیه السلام) به آنها اهتمام داشت … 185
. علم حدیث … 185
. علم تفسیر قرآن کریم … 188
. علم کلام … 192
. علم فقه … 193
آثار منسوب به امام باقر(علیه السلام) … 193
الف. آثار مکتوب … 194
ب. آثار غیرمکتوب … 197
مناظره‌‌ها و احتجاج‌هاى امام باقر(علیه السلام) … 200
نویسندگان از اصحاب امام باقر(علیه السلام) … 202
ب. عصر امام صادق(علیه السلام) (114 ـ 148 هـ.) … 207
مقدّمه … 207
امام صادق(علیه السلام); وارث علم امامت … 208
حیات علمى امام صادق(علیه السلام) … 209
امام صادق(علیه السلام) و کتابت و حفظ حدیث … 213
شاگردان و اصحاب خاص امام صادق(علیه السلام) … 217
آثار مکتوب منسوب به امام صادق(علیه السلام) … 218
. الإهلیلجة فى التوحید … 219
. کتاب التوحید … 220
. رسالة الأهوازیّه … 220
. رساله اى به اصحاب … 221
. رساله اى از امام(علیه السلام) درباره غنائم و وجوب خمس … 221
. رساله اى درباره انواع شغل … 221
. الجعفریات … 221
. کتاب رسائل … 222
. نثر الدّرر … 222
. کتاب حج … 222
. وصایا و اندرزهاى امام صادق(علیه السلام) … 222
. ادعیه امام صادق(علیه السلام) … 225
. کلمات قصار و مواعظ … 225
. احتجاج با صوفیه … 226
نویسندگان از اصحاب امام صادق(علیه السلام) … 226

فصل ششم: عصر امام کاظم(علیه السلام) (148 ـ 183 هـ.) … 231
مقدّمه … 233
نص بر امامت ابوالحسن موسى(علیه السلام) … 235
حیات علمى امام موسى بن جعفر(علیه السلام) … 236
امام کاظم(علیه السلام) و کتابت و حفظ حدیث … 237
مناظرات امام کاظم(علیه السلام) … 239
آثار علمى مکتوب امام کاظم(علیه السلام) … 240
. تفسیر … 241
. وصیّت‌‌ها … 241
. حکمت‌‌ها و کلمات قصار … 242
. احکام فقه و تقیّه … 243
آثار علمى منسوب به امام کاظم(علیه السلام) … 244
. رساله اى در مسائل شرعى … 244
. رساله اى در عقل … 244
. رساله اى در توحید … 245
. کتاب مسائل على بن یقطین … 245
اصحاب خاص و راویان امام کاظم(علیه السلام) … 246
آثار اصحاب امام کاظم(علیه السلام) … 247

فصل هفتم: عصر امام رضا(علیه السلام) (183 ـ 203 هـ.) … 251
مقدّمه … 253
امام رضا(علیه السلام); وارث علم امامت … 255
امام رضا(علیه السلام) و حفظ و کتابت حدیث … 256
حیات علمى امام رضا(علیه السلام) … 257
الف. سخنان حکمت آمیز و کلمات قصار امام رضا(علیه السلام) … 260
ب. دعاهاى امام رضا(علیه السلام) … 261
آثار منسوب به امام رضا(علیه السلام) … 261
. صحیفه امام رضا(علیه السلام) … 262
. رساله ذهبیّه … 262
. جواب مسائل … 262
. کتاب العلل … 263
. کتاب فقه الرضا … 263
. توقیع امام رضا(علیه السلام) … 263
. مطالبى درباره مسائل اسلام و شریعت … 264
اصحاب و راویان امام رضا(علیه السلام) … 264
آثار اصحاب امام على بن موسى(علیه السلام) … 265

فصل هشتم: عصر امام جواد(علیه السلام) (202 ـ 220 هـ.) … 269
مقدّمه … 271
امام جواد(علیه السلام) و ثبت حدیث … 272
حیات علمى امام جواد(علیه السلام) … 273
الف. سخنان حکمت آمیز و کلمات قصار … 273
ب. وصیّت و سفارش‌‌ها … 274
ج. بیان معناى حدیث … 275
راویان و اصحاب امام جواد(علیه السلام) … 276
آثار منسوب به امام جواد(علیه السلام) … 276
آثار اصحاب امام جواد(علیه السلام) … 277

فصل نهم: عصر عسکرییّن(علیهما السلام) (220 ـ 260 هـ) … 279
الف. عصر امام هادى(علیه السلام) (220 ـ 254 هـ.) … 281
مقدّمه … 281
حیات علمى امام هادى(علیه السلام) … 283
اصحاب و راویان امام هادى(علیه السلام) … 284
وکلاى امام هادى(علیه السلام) … 284
علومى که در بیانات امام هادى(علیه السلام) رخ نمود … 284
آثار منسوب به امام هادى(علیه السلام) … 287
. کتاب فى احکام الدین … 287
. رسالة الرّد على اهل الجبر و التفویض … 287
. اجوبة یحیى بن أکثم … 287
. زیارت جامعه … 288
آثار اصحاب امام هادى(علیه السلام) … 289
ب. عصر امام حسن عسکرى(علیه السلام) (253ـ 260 هـ.) … 291
مقدّمه … 291
حیات علمى امام حسن عسکرى(علیه السلام) … 293
الف. ثبت و ضبط حدیث … 294
ب. تصدیق یا تکذیب احادیث … 294
ج. تفسیر قرآن … 295
د. بیان مسائل فقهى و احکام … 296
اصحاب و راویان امام حسن عسکرى(علیه السلام) … 297
وکلاى امام حسن عسکرى(علیه السلام) … 299
آثار غیرمکتوب امام حسن عسکرى(علیه السلام) … 299
الف. حکمت‌‌ها و سخنان پندآموز … 299
ب. دعا و حرز … 300
ج. وصیّت‌‌ها و سفارش‌‌ها … 300
آثار منسوب به امام حسن عسکرى(علیه السلام) … 300
. تفسیر قرآن … 300
. کتاب المَنقبَه … 301
. کشف الحجب فى التفسیر … 301
. مسائل … 301
. سایر مکتوبات … 302
نویسندگان از اصحاب امام حسن عسکرى(علیه السلام) … 302

فصل دهم: عصر حضرت حجة بن الحسن المهدى(عج) (260 به بعد) … 303
مقدّمه (ولادت و غیبت حضرت حجة بن الحسن المهدى(علیه السلام)) … 305
حضرت مهدى(علیه السلام) در احادیث اهل سنّت … 306
حضرت مهدى(علیه السلام) در احادیث شیعه … 311
روایات رؤیت و نشانه‌هاى ظهور حضرت مهدى(علیه السلام) … 317
سفراى حضرت مهدى(علیه السلام) … 318
مدّعیان سفارت حضرت مهدى(علیه السلام) … 321
وکلاى حضرت مهدى(علیه السلام) … 323
آثار منسوب به امام عصر(عج) … 325
الف. کتاب … 325