عبقات الانوار کاری کارستان - بخش دوم (محمّد صحتی سردرودی)

(2679 مجموع کلمات موجود در متن)
(4151 بار مطالعه شده است)  

عبقات الانوار کاری کارستان
محمّد صحتی سردرودی
آینۀ پژوهش ـ سال یازدهم ـ شماره ششم ـ مسلسل66
برای گرفتن نسخه‌ی PDF لطفاً اینجا را کلیک کنید

جلد 15 ( حدیث الولایه ـ1 ) : سند و روایت حدیث به نقل و توثیق 67 راوی و محدث ، وثاقت « اجلح‌بن عبدالله کندی » از راویان مطرح در یکی از طُرُق و اسنَاد حدیث ، و رد مناقشه‌های نویسندۀ تحفه در مورد وی .
جلد16 ( حدیث الولایه ـ 2 ): تراجم و توثیق 94 راوی دیگر از راویان حدیث ، اسانید معتبر حدیث ، پیرامون خبری از عبدالله‌بن العباس که شامل ده منقبت از مناقب مولا علی ( علیه السلام ) است و روایت آن به نقل 23 دانشور از دانشوران عامه ، متن‌پژوهی و تواتر حدیث الولایه ، چهل بحث و تقریر در دلالت حدیث بر خلافت امام علی ( علیه السلام ).
جلد17 ( حدیث منزلت ـ 1 ): سند و روایت آن به روایت 88 راوی ، صحت وتواتر آن ، رد مناقشه‌های مخالفان در صحت و تواتر آن ، مشابه سازی حدیث منزلت برای شیخین و سخنان دانشوران مسلمان و علمای عامه در جعلی بودن آن ، دلالت صریح حدیث منزلت بر امامت و خلافت امام علی ( علیه السلام ).
جلد 18 ( حدیث منزلت ـ 2 ): پاسخ به اشکالات نویسندۀ تحفه دربارۀ سند و دلالت حدیث ، تکرار و تأکید پیامبر ( صلی الله علیه و آله ) بر حدیث منزلت و موارد آن ، افزون بر غزوه تبوک در روز مؤاخات ، هنگام ولادت امام حسن و حسین ( علیهما السلام ) روز خیبر ، در خانۀ ام سلمه ، در قضیه بنت حمزه ، روز غدیرخم و چندین مورد دیگر .
جلد 19 ( حدیث التشبیه ): سند و روایت آن به نقل 38 محدث از محدثان عامه ، دلالت حدیث بر جامعیت ، اعلمیت و برتری امام علی ( علیه السلام ) و … .
جلد 20 ( الآیات القرآنیه ): آیۀ‌ولایت ، آیۀ تطهیر ، آیۀ مودّت ، آیۀ مباهله ، آیۀ « إنّما أنت منذر و لکلّ قوم هاد »، آیه « وقفوهم إنّهم مسؤولون » و آیۀ « و السابقون السابقون اولئک المقرّبون ».
البته جلد اخیر را محقق محترم خود تألیف کرده است تا تلخیص عبقات الانوار را در نقد و نقض تحفۀ اثناعشریه ، به نوعی تکمیل کرده باشد ؛ زیرا همان‌طوری که پیش‌تر اشارتی رفت نیمۀ نخست عبقات الانوار دربارۀ امامت و ولایت امیرالمؤمنین علی ( علیه السلام ) از منظر قرآن مجید نوشته شده بود که تا حال ، مجال چاپ و نشر نیافته است .

سخنی کوتاه دربارۀ سبک و شیوه‌نگارِش عبقات
پرداختن به چگونگی نگارش و شاخصه‌های تألیف و تدوین در عبقات ، کاری است که باید به تحقیق و تفصیل به آن پرداخت . در این جا تنها به بعضی اشارتی می‌رود : صنایع ادبی مثل تجنیس و تشبیه ، استعاره و کنایه ، ایهام و التفات ، تضمین و اقتباس ، و … در آن بسیار به کار برده شده است . واژه‌ها و گزاره‌ها گاه چنان مسجع و موزون برگزیده شده‌اند که گویی هر فصلی از کتاب خود چکامۀ بلند و بالایی است . مطالب به صورت ملمّع ( پارسی ـ تازی ، البته اغلب فارسی ) و با تشبیهات شیرین و تلمیحات معنادار بیان شده است که در عین گیرایی و نمکین بودن ، جمله‌ها همچنان با فخامت و صلابت علمی و کلامی ، تألیف شده‌اند . این همه افزون بر نثر مطنطن و مسجعی که در عهد قاجار رایج بود ، از نازک اندیشی و باریک‌بینی شاعران و سخنوران هندی نیز حکایت می‌کند . و صد البته حاکی از این است که میر حامد حسین ، عبقات الانوار را با شوق و ذوقی دل‌انگیز ، و بیش‌تر با ارادتی شیعیانه و از سر اخلاص به ساحت رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) و جانشین بر حقّ او ، نوشته است . و همین ارادت و ایمان میرحامد ، کار گستردۀ او را در کنار آن همه نقل قول و مناظره و مناقشه ، از تکلّف و تصنّع دور ساخته است و اینک اگر کسی با تأمل و تحقیق ، عبقات را مطالعه کند به وضوح خواهد دید که کار میرحامد حسین بیش از آن‌که کوششی باشد جوششی است و عشق علوی در کهکشان جذبۀ حق ، وی را در فصل فصل عبقات به معراجی مبارک کشانیده است که کارش را یک معجزه می‌نماید و تو گویی میر حامد حسین در عبقات الانوارش ، سبد سبد سخنِ سبز و زندگی ساز را از عرش می‌ستاند و بر فرش می‌نشاند . در شرایط گوناگونی هر از گاهی متناسب با بحث و سخن موردنظر ، افزون بر بدایع بینشی و لطایف معنوی ، آرایه‌های لفظی و ادبی را نیز به کار می‌گمارد و همسو با آیات قرآن و احادیث نبوی ، نیز پا به پای دلیل‌های کلامی و عقیدتی ، هرگاه که مقام را مناسبتی می‌بیند ، داستانی یا شعری را نقل می‌کند . به این ترتیب بسیار پیش می‌آید که مشاجره‌ای را با مشاعره‌ای جمع می‌کند و مناظره‌ای را با معارفه‌ای به تفاهم و تعاون می‌کشاند تا سخن را با وفاق و وداد به پایان برد .

کتابنامۀ میرحامد حسین و عبقات
1ـ آقا بزرگ تهرانی ، محمد محسن ، الذریعة الی تصانیف الشیعه . قم : مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان ، نجف ، تهران و مشهد ، 1355ـ 1405 ق ، چاپ اوّل ، بر اساس نام کتاب‌ها و رساله‌های میرحامد حسین هندی به ترتیب در : 2 / 31 ، 60 ، 257 ؛ 8 / 126 ؛ 10 / 23 ؛ 14 / 240 ؛ 15 / 214ـ 215 ، 277 ؛ 18 / 63 ؛ 24 / 69 .
2ـ‌ ـــــــ ، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر . با تعلیقات محقق طباطبایی سید عبدالعزیز ، مشهد : دارالمرتضی للنشر ، 1404ق ، چاپ دوم ، 1 / 347ـ 350 .
3ـ ــــــ ، مصفّی المقال فی مصنّفی علم الرجال . [ تهران ]: نشر عترت ، 1337ش ، چاپ اول ، ص119 .
4ـ امین عاملی ، سید محسن ، اعیان الشیعه ، بیروت : دارالتعارف ، 1403ق ، 4 / 381 .
5ـ امین عاملی ، سید هاشم ، تعریب عبقات الانوار فی اثبات امامة الائمة الاطهار . تحقیق غلامرضا مولانا بروجردی ، قم : مؤسسة النشر الاسلامی ، 1416 ق ، چاپ اوّل ، جلد اوّل .
6ـ امینی تبریزی ، عبدالحسین ، الغدیر فی الکتاب و السنّة و الادب ، قم : مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه ، 1416ق ، چاپ اوّل از این تحقیق ، 1 / 321ـ 322 ، 6 / 111 .
7ـ ثقة الاسلام تبریزی ، علی‌بن موسی ، مرآة الکتب ، تحقیق محمدعلی حائری ، قم : مکتبة آیت الله مرعشی العامّه ، 1414ق ، چاپ اوّل ، 1 / 463ـ 470 ؛ 3 / 418 ؛ 4 / 295ـ 307 .
8ـ حسینی میلانی ، سید علی ، خلاصة عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار ، تهران ، مؤسسة البعثة ، 1404ـ 1408 ق ، 9ج ؛ مشهد : مجمع البحوث الاسلامیة ، 1409ق ، ج10 ، چاپ اوّل .
9ـ ــــــ ، دراسات فی کتاب العبقات ، قم : مؤلف ، تاریخ مقدمه 1405ق ، چاپ اوّل .
10ـ ـــــ ، نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار ، قم ، مؤلف ، 1414ـ 1420ق ، 20 ج ، چاپ اوّل .
11ـ حسینی ، سیّد محمدرضا ، معرفی کتاب « عبقات الانوار » میرحامد حسین ، در فصلنامۀ پژوهش و حوزه . سال یکم ، شمارۀ سوم ، ص124 .
12ـ حکیمی ، محمدرضا ، میر حامد حسین ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، 1359ش ، چاپ اوّل .
13ـ ــــــ ، 400 کتاب در شناخت شیعه ، در یادنامۀ علامۀ امینی ، تهران : مؤسسۀ انجام کتاب ، 1361ش ، چاپ اوّل ، ص552ـ 554 .
14ـ خواجه پیری ، مهدی ، (؟) بنا به نوشتۀ زنده‌یاد استاد سید عبدالعزیز طباطبایی ( قده )، دکتر خواجه پیری کتابی دربارۀ میرحامد و خاندانش ، نیز در مورد کتابخانۀ ناصریّه نوشته است (22)
15ـ خانبابا مشار ، مؤلفین کتب چاپی ، تهران : چاپخانۀ رنگین ، 1340ش ، چاپ اوّل ، 2 / 465ـ467 .
16ـ دهخدا ، علی اکبر ، لغتنامۀ دهخدا ، تهران : سازمان لغت نامه ، 1325ش ، مدخل : حامد ، ص169 .
17ـ رضوان شهری ، ابوحسن + حسن فخر الشریعه ، نامه‌هایی از محدّث نوری به میرحامد حسین ، در : نشریۀ نور علم ، دورۀ چهارم ، ش12 ، شمارۀ مسلسل48 ، ص86ـ 108 .
18ـ رفاعی ، عبدالجبار ، معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت ، تهران : سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، 1371ش ، چاپ اوّل ، 6 / 138ـ 139 .
19ـ سامرائی ، یونس ، علماء العرب فی شبه القارة الهندیّه ، بغداد : وزارت الاوقاف و الشؤون الدینیه ، 1986م ، چاپ اوّل ، ص737ـ 738 .
20ـ سعادت حسین لکهنوی ، ضیاء العین فی حیاة السید حامد حسین .
21ـ صدرالافاضل ، سید مرتضی حسین ، مطلع انوار : احوال دانشوران شیعۀ پاکستان و هند ، ترجمۀ محمدهاشم ، مشهد : آستان قدس رضوی ، بنیاد پژوهش های اسلامی ، 1374 ش ، چاپ اوّل ، ص179ـ 186 .
22ـ طباطبایی ، سید عبدالعزیز ، الغدیر فی التراث الاسلامی ، قم : نشر الهادی ، 1374ش ، چاپ دوم ، ص142ـ 147 ؛ 161ـ 162 ؛ 216ـ 217 .
23ـ ـــــــ ، موقف الشیعة من هجمات الخصوم و خلاصة عن کتاب عبقات الانوار ، در : مجلۀ تراثنا ، شمارۀ 6 ، محرم الحرام 1407ق ، قم : مؤسسۀ آل البیت ( علیهم السلام ) لإحیاء التراث ، ص32ـ 61 .
24ـ ــــــ ، عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار ، تراثنا ، ویژه‌نامه غدیرخم ، 1410ق ، شمارۀ 21 ، ص254ـ 258 ، 269ـ 270 ، 296ـ 297 ، 309ـ 310 ، 313ـ 314 .
25ـ عبدالحیّ‌بن فخرالدین الحسینی الهندی ، الاعلام بمن فی تاریخ الهند من الاعلام المسمی بـ « نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر »، بیروت : دار ابن حزم ، 1420ق ، چاپ اول ، 8 / 1206 .
26ـ فدا حسین لکهنوی ، سبیکة اللجین فی حیاة السید ناصر حسین .
27ـ قمی ، شیخ عباس ، فوائد الرضویّه فی احوال علماء المذهب الجعفریه ، تهران : انتشارات کتابخانۀ مرکزی ، ص222 .
28ـ ـــــ ، فیض الغدیر فیما یتعلّق بحدیث الغدیر ( خلاصۀ عبقات الانوار دربارۀ حدیث غدیر )، قم : مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی ، 1376ش ، چاپ دوم .
29ـ ــــــ ، هدیة الاحباب ، تهران : انتشارات امیرکبیر ، 1363ش ، چاپ دوم ، ص197 .
30ـ کشمیری هندی ، محمدمهدی ، تکملة نجوم السماء ، قم ، 1397 ق ، چاپ اول ، 2 / 22ـ 23 .
31ـ کحّاله ، عمررضا ، معجم المؤلفین ، بیروت : دار احیاء التراث العربی ، چاپ دوم ، 3 / 178 .
32ـ کلانتری تهرانی ، ابوالفضل ، شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور ، تهران : انتشارات مرتضوی ، 1376 ش ، چاپ اول ، ص155 .
33ـ گروهی از نویسندگان ، دائرة المعارف تشیع ، تهران : سازمان دائرة المعارف تشیع ، 1368ش ، چاپ اول ، 2 / 120 .
34ـ‌گروهی از شاعران ، القصائد المشکله فی المراثی المثکله ، هند ، 1892م ، چاپ اول ، حاوی 17 چکامه در رثای میرحامد حسین .
35ـ مدرّس خیابانی تبریزی ، محمدعلی ، ریحانة الادب ، تبریز : چاپخانۀ شفق ، چاپ سوم ، 3 / 377 .
36ـ موسوی اصفهانی کاظمی ، محمدمهدی ، احسن الودیعة فی تراجم مشاهیر مجتهدی الشیعه ، بغداد : مطبعة النجاح ، 1348ق ، چاپ اوّل ، 1 / 104ـ 109 .
37ـ مولوی سیّد مظفّر حسین ، سواطع الانوار فی تقریضات [ تقاریظ ] عبقات الانوار ، لکهنو ، 1905م ، چاپ دوم .
38ـ میر شریفی ، سیدعلی ، « فیض القدیر » قطره‌ای از « عبقات »، در : ماهنامۀ کیهان فرهنگی ، سال پنجم ، شمارۀ دوم ، اردیبهشت67 ، شمارۀ پیاپی 50 ، ص38ـ 40 .
39ـ میرحامدحسین کنتوری نیشابوری ، عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار ، حدیث الغدیر ، تحقیق غلامرضا مولانا بروجردی ، قم ، 1404ـ 1411ق ، چاپ اول ، در ده جلد .
40ـ ـــــ ، عبقات الانوار در اثبات امامت ائمۀ اطهار ، جلد اول از مجلّد دوازدهم ، سند حدیث ثقلین ، اصفهان : مؤسسۀ نشر نفایس مخطوطات ، 1379ق / 1338ش .
41ـ ــــــــ ، ـــــــ ، جلد دوم از مجلد دوازدهم ، دلالت حدیث ثقلین ، « قدح حدیث اقتدا » و « قدح حدیث نجوم »، همان .
42ـ ـــــــ ، ـــــــ ، جلد سوم از مجلد دوازدهم ، ادامه قدح در « حدیث نجوم » و در اثبات حدیث سفینه ، همان .
43ـ ــــــ ، عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار ، جلد سوم ، حدیث الولایه ، السند ـ الدلاله ، قم : مدرسة الامام المهدی ، 1406ق .
44ـ ـــــ ، ــــــ ، ج4 ، حدیث الطیر ، قم : مدرسة الامام المهدی ، 1405ق / 1364ش ، مقدمه 24 ، متن 512 + 226 ص رحلی بزرگ .
45ـ ــــــ ، ـــــ ، ج5 ، حدیث مدینة العلم ، قسم السند ، همان ، 1406ق ، مقدمه 20 ، متن 745 ، فهرست 747ـ 796ص وزیری .
46ـ ـــــ ، ــــــ ، ج6 ، حدیث التشبیه ، السند ـ الدلاله ، همان ، 356 + 250 ص ، وزیری .
47ـ ـــــ ، ــــــ ، ج8 ، حدیث النور ، السند ـ الدلاله ، همان ، 792ص ، وزیری (23)
48ـ میلانی ، سیدعلی ، السید حامدحسین و کتابه العبقات فی الذکری المئویة لوفاته ، در : تراثنا ، سال اوّل ، شمارۀ چهارم ، ربیع 1406 ، ص144ـ 156 .
49ـ واعظ خیابانی تبریزی ، ملّا علی ، کتاب علماء معاصرین ، تهران ، کتابفروشی اسلامیه ، 1366ق ، ص30ـ 34 .
50ـ ــــــــ ، وقایع الایام فی تتمة محرم الحرام ، قم ، انتشارات مصطفوی ، 1410ق ، چاپ سوم ، ص44ـ 89

پانوشت‌ها :
پاورقی
1- نام بعضی از آثار و کتب در کلام و مناظره و … که قاضی نور الله یا خود نوشته و یا در ردّ آنها کتابی نگاشته است؛ مثل الصوارم المهرقه در ردّ الصواعق المحرقه و … .اول صفحه
2- گل‌های معطر و مهتابی، بر گردانِ عبقات الانوار به فارسی است.اول صفحه
3- مجلۀ نور علم، دورۀ چهارم، شمارۀ دوازدهم، ص86ـ 108.اول صفحه
4- کیهان فرهنگی، شمارۀ 50، سال5، ش2، ص39؛ گلشن ابرار، ج1، ص377اول صفحه
5- حسین الشاکری، ربع قرن مع العلامة الامینی، قم، 1417ق، ص111؛ استاد محمدرضا حکیمی، میرحامد حسین، ص136اول صفحه
6- تراثنا، سال 2، ش1، ص42ـ 52 و … .اول صفحه
7- احسن الودیعه، ص273؛ معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت، ج6، ص404.اول صفحه
8- الذریعه، ج3، ص177؛ ج10، ص191.اول صفحه
9- پژوهش و حوزه، سال 1، ش3، ص128.اول صفحه
10- تراثنا، سال2، ش1، ص48؛ نقباء البشر، ج1، ص348.اول صفحه
11- برای آگاهی بیش‌تر ر.ک: تراثنا، سال2، ش1، ص32ـ 61اول صفحه
12- تراثنا، سال2، ش1، ص56.اول صفحه
13- همان، ص57.اول صفحه
14- همان.اول صفحه
15- عبقات الانوار، ج4، قسمت دوم، ص2، چاپ قم، مدرسة الامام المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف).اول صفحه
16- گفتنی است که از انتشار مجلدات نهم و دهم و یازدهم و نیز چنانکه گذشت از جلد هفتم خبری نشده است.اول صفحه
17- دربارۀ چاپ های مختلف کتاب عبقات مراجعه شود به: عبدالجبار الرفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت، ج6، ص138ـ 139؛ استاد محمدرضا حکیمی، یادنامۀ علامۀ امینی، ص553ـ 554 و … .اول صفحه
18- بخش حدیث الغدیر عبقات الانوار در ده جلد تحقیق و تصحیح گشته و منتشر شده است که به زودی معرفی می‌شود.اول صفحه
19- برای آگاهی بیش‌تر در این باره مراجعه شود به کیهان فرهنگی، سال 5، ش2، ص38ـ 40 مقالۀ «فیض القدیر، قطره‌ای از عبقات»، از سیدعلی میرشریفی؛‌نیز نگاه کنید به الغدیر فی التراث الاسلامی، ص161ـ 162.اول صفحه
20- الغدیر فی التراث الاسلامی، ص216، 193.اول صفحه
21- همان.اول صفحه
22- اما از نام و نشر کتاب، خبری به دست نیامد! ر.ک: الغدیر فی التراث الاسلامی، ص144.اول صفحه
23- تاکنون بیش از ده جلد از مجلدات مطوّل عبقات منتشر شده است و بعضی از اجزای دراز دامن آن تا حال فرصت نشر نیافته است و چنان می‌نماید که اگر با تحقیق و به صورت حروف نگاری چاپ شود مثل بحارالانوار، سر از صد و اندی جلد بر خواهد آورد و ما برخی از جلدهای آن را که خود دیده بودیم در اینجا آوردیم.اول صفحه